De vele vormen van weten en niet-weten 

In de nieuwe voorstelling BAS. buigt BOG. zich over basiskennis: de basis, de baslijn, de grondtoon van het leven. Wat is nu echt belangrijk en hoe kom je daar achter? En past alles dat je moet weten om te leven in één voorstelling? BOG. begint altijd met een veel te grote vraag die onmogelijk te beantwoorden is. Maar hoe maak je daar theater van? Lisa Verbelen en Sanne Vanderbruggen van BOG. en gastspeler Annet Malherbe vertellen Koen Haagdorens kort voor de première wat het startpunt was en hoe hun ideeën over kennis zijn veranderd tijdens het creatieproces. 

Koen: Vijf jaar geleden maakten jullie al samen met hetpaleis en Het Zuidelijk Toneel de voorstelling KID. (8+). Dit is jullie tweede voorstelling voor iedereen vanaf 10 jaar. Wat is een kind? 

Annet: Een kind is een belofte, een geheim. Een kind is een feest! 

Sanne: Ik zie een kind als dat deel van ons dat nog aan het ontdekken is. Het deel dat ‘nog niet weet’. Ik kan naar een volwassene kijken en nog altijd een kind in hen zien. Soms moeten volwassenen zichzelf heruitvinden om die nieuwsgierigheid te kunnen omarmen.

Lisa: Als publiek denk ik bij kinderen direct aan hun eerlijkheid. Zij kennen nog veel minder de theatercodes. Ze hebben nog niet aangeleerd dat ze stil moeten zijn en zijn heel eerlijk in hun reacties. Volwassenen vinden ook van alles over de voorstelling en kunnen evengoed afgeleid zijn maar ze tonen dit veel minder. 

Sanne: We maken BAS. voor kinderen die aan het einde van de basisschool veel weten en de oudsten zijn en het begin van de middelbare school plots weer de jongsten en helemaal niks weten. Het fascinerende aan deze periode, vlak voor de puberteit inkickt, is dat er veel kantelt. Thuis met je broer of zus speel je bijvoorbeeld nog samen met poppen maar met je vrienden op school ineens niet meer. 

Koen: In BAS. zien we naast Lisa Verbelen van BOG. ook Ludwig Bindervoet en Annet Malherbe als gastspelers. Hoe is deze cast tot stand gekomen? 

Lisa: We zochten naar iemand die ouder is en als acteur een andere energie heeft dan de BOG.-cast. Wij zijn nogal denkende spelers en Annet is iemand  die doet en probeert. Daardoor ontstond er een heel leuke samenwerking. Sanne en Annet kennen elkaar omdat Annet de ex-schoonmoeder is van Sanne. Ik vind het leuk dat die band er is. 

Annet: Ik was zeer verheugd dat ik mee mocht doen. Ik heb ook al heel veel geleerd door dit maakproces. Ik heb misschien meer levenservaring, maar ik had bijvoorbeeld nog niet zo vaak teksten geschreven. Tijdens dit proces heb ik meer geschreven dan in de afgelopen 30 jaar! Ik schreef met pen op papier en niet achter zo’n snelle laptop, dat was soms wel wat onhandig. Door al dat schrijven heb ik zelfs iemand een brief geschreven waar ik al lang mee in mijn hoofd zat.    

Sanne: We brengen allemaal een ander soort kennis mee. Ludwig Bindervoet weet van alles over manifesten, over Griekse en Duitse filosofen en hij leest wikipedia-pagina’s voor zijn plezier. Hij is voor ons de verpersoonlijking van de klassieke kennis en daarom hebben we hem voor deze voorstelling gevraagd. 

“We beginnen altijd met een te groot onderwerp en ook hiermee hadden we onszelf weer een onmogelijke opdracht gegeven.”

Koen: Wat vormde het startpunt voor BAS.?

Lisa: Het idee voor BAS. ontstond bij de vraag: wat moet je weten om te leven? En wat als we in een voorstelling van één uur alle basiskennis  stoppen? We beginnen altijd met een te groot onderwerp en ook hiermee hadden we onszelf weer een onmogelijke opdracht gegeven. Al schrijvend en spelend beseften we dat BAS. nooit alle basiskennis zou kunnen bevatten en dat de voorstelling meer zou gaan over de vele verschillende vormen van weten en niet-weten. 

Ook werden we geïnspireerd door een NASA-onderzoek naar genialiteit bij kinderen. NASA was op zoek naar geniale mensen om te rekruteren en maakte een test die creatief denken meet. Uit dat onderzoek bleek dat 98% van de vijfjarigen geniaal is, maar tien jaar later bleek nog slechts 12% van diezelfde kinderen geniaal*. Creatief denken neemt dus af naarmate je ouder wordt en wordt afgeremd door wat je leert. Voor een kind kan een vork een ruimteschip zijn, maar gaandeweg leer je dat een vork dient om te eten. 

Sanne: Tegelijkertijd heb je wel een gedeelde basiskennis nodig om samen te kunnen leven, om te kunnen functioneren in een samenleving.

Koen: Jullie hebben uitgebreid onderzoek gedaan en zowel kinderen als volwassenen bevraagd over hun basiskennis. Hoe hebben jullie dit verwerkt in de voorstelling?

Sanne: Voorafgaand aan het maken van elke voorstelling bevragen wij verschillende mensen. In het BOG. ledenbestand zitten ongeveer vierhonderd mensen die we voor BAS. vragen hebben gesteld zoals: wat moet je weten om te leven? En: wat had je liever eerder willen weten? 

Lisa: Ook zijn we in gesprek gegaan met kinderen hier in hetpaleis. In die gesprekken werd al snel duidelijk dat basiskennis eigenlijk niet draait om schoolse leerstof maar juist om alledaagse zaken zoals ruzie maken en flirten. De antwoorden zijn een heel waardevolle inspiratiebron. 

Sanne: Het heeft mij geholpen bij het schrijven en om me te kunnen inleven in de gedachtegang van iemand die ongeveer 10 - 13  jaar oud is. Ik heb ook mijn oude dagboeken opnieuw gelezen om te voelen hoe ik toen dacht en wat me bezighield. Ik vond het bizar om te merken dat ik dat niet meer weet terwijl ik wel een tienjarige ben geweest. 

Koen: Is alle kennis niet gewoon binnen handbereik? Wat voor zin heeft het om dingen te moeten leren als je alles op je smartphone kan opzoeken? 

Annet: Dat is inderdaad een groot verschil met mijn jeugd. Vandaag zien en horen kinderen zoveel informatie. Wij wisten niks. We wisten alleen wanneer het zwembad open ging, wanneer je balletles had en wanneer het vakantie was. 

Lisa: Dat is ook waarom BAS. meer gaat over nieuwsgierigheid dan over kennis. Of je nu iets hebt aangeleerd of  hebt opgezocht, wat ons verbindt is nieuwsgierigheid. Je kan op verschillende manieren nieuwsgierig worden en dat is volgens mij wat je moet weten om te leven. Toen we aan BAS. begonnen, dacht ik dat je je nieuwsgierigheid eerder verliest als je alles kan opzoeken. Nu hoop ik dat de mogelijkheid om alles te kunnen opzoeken, kan leiden tot een ander soort nieuwsgierigheid. En op andere dagen denk ik weer: shit, misschien is het wel echt moeilijker om nieuwsgierig te zijn in deze wereld.  

Annet: Toen ik 14 of 15 jaar oud was, voelde ik me onzeker omdat ik dacht dat ik niet genoeg wist. Het voelde als een enorme berg, echt een probleem. Ik wist ook niet waar ik kennis vandaan kon halen. Ik hield dan ook mijn mond tijdens gesprekken of discussies.  Later, toen ik minder schroom had en vaker vragen stelde, merkte ik dat anderen juist heel graag dingen willen vertellen en er dan ook echt even voor gaan zitten. Zo werd mijn nieuwsgierigheid juist weer aangewakkerd. 

“Er zit heel veel waarde in iets durven vragen en onderzoeken.”

Lisa: Met BAS. willen we voelbaar maken dat onwetendheid een houding is die iets oplevert en niet altijd verlammend hoeft te werken. Er zit heel veel waarde in iets durven vragen en onderzoeken. Dat geldt net zo goed in deze tijd als vroeger.

Sanne: Kinderen en jongeren worden inderdaad overladen met informatie, maar dat betekent niet per se dat ze ook echt wéten. Ons publiek behoort tot een generatie die heel goed weet wat die niet weet. Voor mij is BAS. ook een pleidooi om te blijven ervaren. Als ik kijk naar de toekomst, waarin AI een grotere rol speelt, wordt de directe ervaring voor mij nog belangrijker, om zelf te voelen hoe iets echt voelt (pakt de tafel met twee handen vast). Minder kennis helpt daar soms ook bij.  

Lisa: We willen het idee over wat kennis is uit het domein van school trekken naar de dagelijkse ervaring, zoals in het frituur. Wat je weet over je Pokémonkaarten is evengoed kennis als de Franse woordjes die je op school leert.  

Sanne: BAS. gaat vooral over hoe het voelt om iets wel of niet te weten en de emoties die daarmee gepaard gaan: het plezier van weten, de zelfverzekerdheid maar ook het plezier, de angst en het verdriet van het niet weten. Hoe leven we met de dingen die niemand weet? Zoals wat er na de dood komt. En wat liefde is. Al weet je dat misschien aan het begin van je leven nog het allermeest… 

Koen: Nog één laatste vraag: wat is kennis? 

Annet: Kennis is weten. 

Lisa: Maar wat weten is, daar zijn we nog niet achter gekomen.  

Annet: Het is onze brandstof. 

Lisa: Kennis is niet alleen feitelijke informatie maar ook onze ervaring. Je kan alle verschillende delen van een tong kennen, maar dan nog weet je niet hoe je moet tongen. 

Sanne: Kennis is vertrouwen dat je het weet. 

*Het onderzoek startte in 1968 als deel van het Head Start Program van NASA en werd geleid door George Land, die deze cijfers noemde in 2011 tijdens een TEDtalk getiteld ‘The Failure of Success’. Tijdens deze presentatie werd hij bijgestaan door drie kamerplanten en een kruk.